Dopamina
Dopamina jest ważnym neuroprzekaźnikiem mającym bezpośredni wpływ na stan naszego zdrowia. Zarówno zbyt wysoki jak i zbyt niski poziom dopaminy może przyczynić się do rozwoju poważnych schorzeń neurologicznych i zaburzeń psychicznych. Działanie dopaminy w ośrodkowym układzie nerwowym ma bezpośrednie przełożenie m.in. na motorykę naszego ciała, pracę układu pokarmowego, a także procesy myślowe. Dopamina odpowiada również za tzw. układ nagrody mający wpływ na motywację, reakcje emocjonalne i niektóre cechy charakteru. Jego pobudzenie powoduje wyrzut dopaminy przyczyniając się do powstawania procesu uzależnienia.
Dopamina – co to jest?
Dopamina jest to organiczny związek chemiczny z grupy katecholamin, będących z kolei podzespołem szerokiej grupy neuroprzekaźników nazywanych aminami biogennymi. Do grupy katecholamin możemy również zaliczyć takie neuroprzekaźniki jak adrenalina i noradrenalina.
Dopamina jest ważnym neuroprzekaźnikiem, syntezowanym i uwalnianym przez neurony dopaminergiczne ośrodkowego układu nerwowego w mózgu i rdzeniu kręgowym.
Jest ona jednym z głównych neuroprzekaźników w układzie nerwowym będąc odpowiedzialnym za:
- układ pozapiramidowy – odpowiedzialna jest za napęd ruchowy, koordynację oraz napięcie mięśni
- układ limbiczny (rąbkowy) odpowiedzialna przede wszystkim jest za liczne procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne (m.in. myślenie, uwaga, pamięć, rozwiązywanie problemów);
- dopamina powstaje również w podwzgórzu odpowiadając głównie za wydzielanie prolaktyny i innych hormonów;
Za produkcję dopaminy w organizmie człowieka odpowiadają także inne narządy. Liczne procesy syntezy tego neuroprzekaźnika zachodzą m.in. w rdzeniu nadnerczy, płucach, trzustce, ścianie naczyń krwionośnych czy w strukturach przysadki mózgowej.
Najważniejszymi obszarami za które odpowiada dopamina są:
- właściwa praca mięśni i koordynacja ruchowa;
- kontrolowanie metabolizmu;
- prawidłowe ciśnienie tętnicze krwi;
- właściwe odnajdywanie się w rzeczywistości;
- koncentracja i pamięć;
- odczuwanie emocji;
- myślenie abstrakcyjnie;
- ustanawianie nowych celów;
- rozwiązywanie problemów;
- planowanie długoterminowe;
- odporność organizmu;
W zależności od miejsca występowania możemy zauważyć różne działanie dopaminy. Ponadto rola dopaminy uzależniona jest od pięciu receptorów (D1 – D5) oraz generowanej przez nie odpowiedzi po jej przyłączeniu do konkretnego receptora.
Znaczenie układu dopaminergicznego
W skład układu dopaminergicznego możemy zaliczyć: neurony dopaminergiczne, szlaki dopaminergiczne, neuroprzekaźnik dopamina i receptory dopaminergiczne.
Ludzki organizm dzięki aktywności układu dopaminergicznego może wpływać na regulację napięcia mięśni szkieletowych. Brak aktywność dopaminy z kolei może przyczynić się do akinezji czyli objawu chorobowego polegającego na zubożeniu ruchowym lub jego całkowitym zaniku. Jednym z ważniejszych elementów za które odpowiada układ dopaminergiczny jest układ nagrody mający ogromny wpływ na ludzkie zachowania. Pełni on również istotną rolę w pracy nerek, układu pokarmowego, krążenia i układu oddechowego.
Neurony dopaminergiczne to komórki nerwowe odpowiadające za syntezę dopaminy, jej magazynowanie i uwalnianie. Szacuje się, że w ludzkim organizmie jest ich około 400 tysięcy czyli niewiele, biorąc pod uwagę, że w samym mózgu jest około 100 miliardów komórek nerwowych. Niemniej aksony neuronów dopaminergiczych docierają do różnych części ciała, odpowiednio je stymulując.
Cztery szlaki dopaminergiczne – tworzone są przez neurony dopaminergiczne, którymi aksony wydzielające dopaminę przebiegają w ośrodkowym układzie nerwowym:
- nigrostriatalny – odpowiada w znacznej mierze za motorykę. Zaburzenia aktywności dopaminergicznej szlaku nigrostriatalnego przyczyniają się do pewnych schorzeń neurodegeneracyjnych. Niedobór tej aktywności wiąże się z wystąpieniem takich objawów, jak akinezja, bradykinezja, sztywność czy drżenia;
- mezolimbiczny – szlak ten odgrywa istotna rolę w kontroli pewnych zachowań emocjonalnych, motywacji, nagrody, przyjemności. Szlak mezolimbiczny ma kluczowe znaczenie w powstawaniu psychotycznych objawów wytwórczych takich jak: zaburzenia postrzegania (omamy) i urojenia o różnej treści;
- mezokortykalny – neurony wykorzystujące ten szlak pełnią kilka ról. Biorą one udział w spełnianiu funkcji wykonawczych i poznawczych, a także mogą odpowiadać za emocje i afekt;
- guzkowy-lejkowy – odpowiada za gospodarkę hormonalną. Przede wszystkim jądra dopaminergiczne tego szlaku kontrolują wydzielanie do krwioobiegu prolaktyny, której ilość maleje gdy aktywność neuronów dopaminowych wzrasta. Chwilowe stężenie dopaminy w zbyt małej ilości będzie skutkować zwiększeniem ilości prolaktyny. Mała ilość dopaminy uwalnianej przez długi czas może przyczyniać się do problemów z laktacją i zajściem w ciąże, a u mężczyzn może objawiać się m.in. ginekomastią (przerost gruczołu piersiowego)
Receptory dopaminergiczne (DR) wiążą się z cząsteczkami dopaminy w celu aktywacji wewnątrzkomórkowych szlaków transdukcji sygnału, przy okazji wiążąc się z odpowiednimi białkami G.
Na ten moment zidentyfikowanych zostało pięć typów receptorów dopaminergicznych: D1, D2, D3, D4, D5. Wyróżniamy dwie grupy receptorów w zależności szlaku transdukcji sygnału wzbudzanego: podrodzina D1 (receptory D1 i D5) oraz podrodzina D2 (receptory (D2, D3 i D4). Obecność DR wykracza poza sam układ nerwowy. Ich pojawienie się obejmuje również naczynia nerkowe, przysadkę mózgową i naczynia krwionośne serca i płuc.
Poniższa tabela prezentuje typ receptora oraz miejsce jego zlokalizowania.
Czym grozi nadmiar dopaminy w organizmie człowieka?
Nadmiar dopaminy można zaobserwować u ludzi cierpiących na schizofrenię. Osoby ze zbyt wysokim poziomem tego neuroprzekaźnika bardzo często skarżą się na halucynacje i posiadają zaburzoną wizję rzeczywistości. Poza schizofrenią wysoka aktywność neuronów dopaminowych może również objawiać się wieloma innymi negatywnymi symptomami zarówno w sferze psychicznej jak i fizycznej. Poniżej przedstawiono najważniejsze z nich :
- problemy z koncentracją;
- zaburzenia oceny rzeczywistości;
- omamy i urojenia;
- halucynacje;
- problemy z racjonalnym myśleniem;
- gonitwa myśli;
- skłonność do ryzykownych zachowań ;
- błędne interpretowanie sytuacji;
- zaburzenia maniakalne i afektywne dwubiegunowe;
- uzależnienie emocjonalne;
Poza schizofrenią nadmiar dopaminy może być także powiązany z takimi chorobami jak pląsawica i nadciśnienie tętnicze wtórne.
Czym objawia się niedobór dopaminy?
Nie mniej groźny jest niedobór dopaminy. Niskie stężenie dopaminy często może prowadzić do zaburzeń w ośrodkowym układzie nerwowym i różnych przypadłości na tle psychicznym. Zaliczyć tutaj możemy:
- nerwowość i strach przed otaczającym światem;
- uzależnienia i obsesję;
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD);
Warte w tym miejscu jest podkreślenie, że brak tego kluczowego dla ludzkiego organizmu neuroprzekaźnika może prowadzić do choroby Parkinsona (powodującej m.in. występowanie ruchów mimowolnych).
Wpływ dopaminy na chorobę Parkinsona
Pojawienie się choroby Parkinsona przejawiającej się występowaniem nieskoordynowanych ruchów ciała mocno skorelowane jest niedoborem dopaminy. Choroba ta rozwija się wraz z zanikiem w mózgu komórek nerwowych, odpowiedzialnych za produkcję dopaminy. Kiedy ilość utraconych komórek nerwowych osiąga 80%, pojawiają się pierwsze symptomy choroby Parkinsona. Choroba pogłębia się wraz z upływem czasu i stopniowym spadkiem poziomu dopaminy. Dopamina wpływa na obwodowy układ nerwowy, jej niedobór oddziałuje na wyzwalanie ruchów dowolnych co przejawia się szeregiem niekorzystnych objawów dla chorego.
W celu przeciwdziałania degradacji neuronów dopaminowych lekarze stosują terapię lewodopą. Prekursory dopaminy takie jak lewodopa (L-DOPA) są organicznymi związkami chemicznym wpływającymi na zwiększenie stężenia dopaminy w mózgu. Powstrzymują one zmiany zwyrodnieniowe komórek istoty czarnej i mają korzystny wpływ na poprawę komfortu życia cierpiących z powodu choroby Parkinsona.
Jak zwiększyć poziom dopaminy?
Zwiększeniu stężenia dopaminy w organizmie człowieka może pomóc zarówno odpowiednia dieta dostarczająca aminokwasu tyrozyny, uprawianie wysiłku fizycznego, dostarczanie odpowiednich składników mineralnych. Do najważniejszych elementów mogących wpłynąć na wyższy poziom dopaminy należy zaliczyć:
- aktywność fizyczna, joga i medytacja
- bób (jest źródłem wspomnianej wcześniej lewodopy)
- pokarmy bogate w terozynę (dieta bogata w białko: jajka, przetwory mleczne, orzechy i warzywa strączkowe.)
- zielona herbata, kofeina, magnez, kwas foliowy
- dziurawiec, żeń-szeń, kurkuma, oregano, rozmaryn, szałwia
- na zwiększenie dopaminy wpływ mają także używki: nikotyna, alkohol, narkotyki
Co wpływa na obniżenie poziomu dopaminy
Na niskie stężenie dopaminy wpływ mogą mieć między innymi:
- leki przeciwpsychotyczne
- lit, mangan
- tłuszcze nasycone i cukier
- niedobory żelaza
Podsumowanie
W celu utrzymania odpowiedniego poziomu dopaminy zaleca się unikania zażywania substancji psychoaktywnych i stresu, zmuszanie się do wysiłku fizycznego, dbanie o odpowiednią dietę i dostarczanie mikroelementów. Nadmierna aktywność neuronów dopaminergicznych może prowadzić do licznych problemów podobnie jak ich zbyt mała aktywność. Warto zatem zadbać o ten istotny neuroprzekaźnik. Tym bardziej, że jego odpowiedni poziom korzystnie przyczynia się do utrzymania naszego mózgu w dobrej kondycji na długie lata.